ارز نیمایی یکی از ابزارهای مهم در اقتصاد ایران است که با هدف مدیریت منابع ارزی و تنظیم بازار، در سال ۱۳۹۷ توسط بانک مرکزی راه‌اندازی شد. این سامانه به‌عنوان بستری شفاف برای معاملات ارزی، به کاهش نوسانات نرخ ارز، حمایت از تولید داخلی، و تأمین نیازهای واردکنندگان کالاهای اساسی کمک می‌کند. با این حال، طی سال‌های اخیر، بحث‌هایی پیرامون حذف ارز نیما از چرخه اقتصادی مطرح شده است.
منتقدان ارز نیمایی بر این باورند که تفاوت قابل‌توجه نرخ ارز نیما و بازار آزاد، منجر به ایجاد فساد، رانت و سوءاستفاده در بازار شده است. علاوه بر این، کاهش منابع ارزی کشور و پیچیدگی‌های موجود در فرآیند تخصیص ارز از طریق نیما، کارایی این سامانه را به چالش کشیده است. از سوی دیگر، طرفداران این سامانه معتقدند که حذف آن می‌تواند تأثیرات مخربی بر قیمت کالاهای اساسی، مواد اولیه تولید و حتی نرخ تورم داشته باشد.
حذف ارز نیمایی به معنای بازگشت به بازار آزاد و استفاده از نرخ واقعی ارز در معاملات است، اما این تصمیم باید با در نظر گرفتن پیامدهای احتمالی آن برای اقتصاد، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان اتخاذ شود. در این مقاله، به بررسی دلایل مطرح‌شده برای حذف ارز نیما، پیامدهای آن و همچنین تأثیرات مثبت و منفی این تصمیم بر اقتصاد کشور می‌پردازیم.
دلایل مطرح‌شده برای حذف ارز نیما
حذف ارز نیمایی از چرخه اقتصادی ایران یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در میان کارشناسان و سیاست‌گذاران است. این بحث بر پایه دلایلی مطرح می‌شود که نشان‌دهنده مشکلات و ناکارآمدی‌های این سامانه در شرایط کنونی هستند.
یکی از مهم‌ترین دلایل، تفاوت نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد است. این اختلاف نرخ، زمینه‌ساز ایجاد رانت و فساد شده و در برخی موارد، ارز نیمایی به جای استفاده در واردات کالاهای اساسی، وارد بازار آزاد می‌شود. این مسئله باعث کاهش اعتماد به سیستم و از دست رفتن منابع ارزی کشور می‌شود.
دلیل دیگر، پیچیدگی و کندی فرآیند تخصیص ارز در سامانه نیمایی است. بسیاری از واردکنندگان از طولانی بودن مراحل ثبت درخواست، تأیید توسط بانک مرکزی، و تخصیص ارز شکایت دارند. این موضوع به تأخیر در واردات کالاهای ضروری و ایجاد مشکلات در زنجیره تأمین منجر شده است.
علاوه بر این، کاهش منابع ارزی کشور به دلیل کاهش درآمدهای نفتی و صادراتی، عرضه ارز در سامانه نیما را محدود کرده است. در نتیجه، واردکنندگان نمی‌توانند به‌موقع ارز موردنیاز خود را دریافت کنند و این مسئله به افزایش هزینه‌های آن‌ها می‌انجامد.
در نهایت، برخی کارشناسان معتقدند که حذف ارز نیمایی و انتقال معاملات به نرخ بازار آزاد، می‌تواند به شفافیت بیشتر و کاهش فساد کمک کند. این دلایل، ضرورت بازنگری در عملکرد سامانه نیمایی و سیاست‌های ارزی مرتبط با آن را نشان می‌دهد.
پیامدهای حذف ارز نیمایی
حذف ارز نیمایی از چرخه اقتصادی ایران می‌تواند پیامدهای متعددی بر اقتصاد، تولید و زندگی مردم داشته باشد. این پیامدها را می‌توان در دو بخش مثبت و منفی بررسی کرد.
از منظر مثبت، حذف ارز نیمایی ممکن است به شفافیت بیشتر در بازار ارز کمک کند. زمانی که معاملات ارزی به بازار آزاد منتقل شوند، اختلاف نرخ رسمی و آزاد از بین می‌رود و زمینه فساد، رانت‌خواری و سوءاستفاده کاهش می‌یابد. علاوه بر این، حذف ارز نیمایی می‌تواند فرآیند تأمین ارز برای واردکنندگان را سریع‌تر و کارآمدتر کند، زیرا دیگر نیازی به طی مراحل پیچیده در سامانه نیمایی نخواهد بود.
با این حال، پیامدهای منفی این تصمیم می‌تواند بسیار جدی باشد. یکی از اصلی‌ترین پیامدها، افزایش قیمت کالاهای اساسی است. با انتقال واردات به نرخ بازار آزاد، هزینه تأمین مواد اولیه و کالاهای ضروری افزایش می‌یابد که این امر به افزایش تورم و فشار بیشتر بر مصرف‌کنندگان منجر خواهد شد.
علاوه بر این، تولیدکنندگان داخلی که برای واردات مواد اولیه از ارز نیمایی استفاده می‌کردند، با افزایش هزینه‌های تولید مواجه می‌شوند. این مسئله ممکن است به کاهش تولید، افزایش بیکاری، و آسیب به صنایع داخلی منجر شود.
در نهایت، حذف ارز نیمایی بدون ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌تواند نوسانات شدیدتری را در بازار ارز به دنبال داشته باشد و ثبات اقتصادی کشور را تهدید کند.
مزایا و معایب حذف ارز نیمایی
مزایای حذف ارز نیمایی:
کاهش رانت و فساد: تفاوت نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد، یکی از عوامل اصلی ایجاد رانت و فساد در بازار است. حذف این سامانه می‌تواند زمینه‌ساز شفافیت بیشتر و جلوگیری از سوءاستفاده شود.
سرعت در معاملات: حذف فرآیندهای پیچیده و زمان‌بر سامانه نیما، واردکنندگان را قادر می‌سازد تا ارز موردنیاز خود را به‌صورت مستقیم و سریع از بازار آزاد تهیه کنند.
واقعی‌تر شدن نرخ ارز: با حذف ارز نیمایی، نرخ ارز به‌صورت یکپارچه در بازار آزاد تعیین می‌شود که می‌تواند تصویری دقیق‌تر از عرضه و تقاضای واقعی ارز ارائه دهد.
معایب حذف ارز نیمایی:
افزایش قیمت کالاهای اساسی: یکی از جدی‌ترین معایب حذف ارز نیمایی، افزایش هزینه واردات کالاهای اساسی مانند دارو، مواد غذایی و تجهیزات پزشکی است که فشار زیادی به مصرف‌کنندگان وارد می‌کند.
تأثیر منفی بر تولید: تولیدکنندگان داخلی که به ارز نیمایی برای واردات مواد اولیه متکی بودند، با افزایش هزینه‌ها و کاهش سودآوری مواجه خواهند شد.
نوسانات بازار ارز: حذف ارز نیمایی ممکن است منجر به افزایش نوسانات در بازار ارز شود که این مسئله به بی‌ثباتی اقتصادی دامن می‌زند.
حذف ارز نیمایی تصمیمی است که نیازمند بررسی دقیق و در نظر گرفتن زیرساخت‌ها و راه‌حل‌های جایگزین است. در غیر این صورت، می‌تواند پیامدهای جدی بر اقتصاد کشور و معیشت مردم داشته باشد.
تأثیر حذف ارز نیمایی بر زندگی مردم
حذف ارز نیمایی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر زندگی مردم تأثیر خواهد گذاشت. یکی از مهم‌ترین اثرات این تصمیم، افزایش قیمت کالاهای ضروری و اساسی است. با حذف ارز نیمایی، واردکنندگان باید ارز موردنیاز خود را از بازار آزاد تهیه کنند که نرخ آن معمولاً بالاتر است. این افزایش هزینه واردات، مستقیماً به مصرف‌کنندگان منتقل می‌شود و فشار اقتصادی بیشتری بر خانوارها ایجاد می‌کند.
از سوی دیگر، افزایش تورم یکی دیگر از پیامدهای احتمالی حذف ارز نیمایی است. با بالا رفتن هزینه کالاهای اساسی و مواد اولیه، قیمت محصولات نهایی افزایش می‌یابد و تورم تشدید می‌شود. این موضوع به‌ویژه برای خانوارهای کم‌درآمد که بخش عمده درآمد خود را صرف خرید کالاهای اساسی می‌کنند، تأثیرات منفی‌تری خواهد داشت.
تأثیر دیگر حذف ارز نیمایی، کاهش دسترسی به کالاهای ضروری است. در صورت عدم توانایی واردکنندگان در تأمین ارز کافی از بازار آزاد، ممکن است کمبود کالاهای مهمی مانند دارو و تجهیزات پزشکی در بازار به وجود آید.
با این حال، در صورتی که حذف ارز نیمایی با سیاست‌های حمایتی مناسب همراه شود، ممکن است به شفاف‌تر شدن بازار ارز و کاهش فساد منجر شود که در بلندمدت به نفع اقتصاد کشور خواهد بود. اما برای مردم، پیامدهای کوتاه‌مدت آن نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی دقیق است.
